زمان تقریبی مطالعه: 12 دقیقه
 

عمره تمتع




عمره تَمَتُّع یکی از اقسام عمره است. عمره تمتع در مقابل عمره مفرده قرار داشته و از اجزای تشکیل‌دهنده حج تمتع می‌باشد؛ به این معنا که حج تمتع از دو عمل ترکیب شده است؛ عمره تمتع و حج تمتع. بنابراین، بر خلاف عمره مفرده، عملی مستقل و جدای از حج نیست.
[۱] خوئی، سید ابوالقاسم، المعتمد فی شرح المناسک، ج۱، ص۲۴۱.
عمره تمتع در شکل، همانند عمره مفرده است ولی تفاوت‌هایی با آن دارد.


۱ - زمان انجام عمره


عمره تمتع وظیفه کسانی است که دور از مکّه زندگی می‌کنند. بر چنین افرادی در طول عمر به شرط حصول استطاعت یک بار واجب می‌شود.
[۲] کرکی، علی بن حسین، جامع المقاصد، ج۳، ص۲۷۹.    
[۳] شهید ثانی، زین‌ الدین بن علی، رسائل الشهید الثانی، ج۱، ص۳۳۹.

زمان گزاردن عمره تمتع ماه‌های حج؛ یعنی شوال، ذیقعده و ذیحجه است و به جا آوردن آن در دیگر ماه‌ها صحیح نیست؛ چنان که احرام بستن پس از دهم ذیحجه نیز صحیح نمی‌باشد.
[۴] نجفی، محمدحسن، جواهر الکلام، ج۱۸، ص۱۲ ۱۳.    


۲ - اعمال عمره تمتع


اعمال عمره تمتع از پنج عمل به ترتیب زیر تشکیل شده است:
۱:احرام بستن از میقات در یکی از ماههای حج.
۲: هفت دور طواف گرد کعبه .
۳: دو رکعت نماز طواف پشت مقام حضرت ابراهیم (علیه‌السّلام).
۴: هفت دور سعی بین صفا و مروه.
۵: تقصیر.
[۵] خوئی، سید ابوالقاسم، المعتمد فی شرح المناسک، ج۳، ص۲۴۲.

گرچه طواف نساء و نماز آن از اعمال واجب عمره تمتع نیست لکن به‌جای آوردن آن، بعد از انجام سعی و قبل از تقصیر، احتیاط مستحب است. دراین‌رابطه امام خمینی در تحریرالوسیله می‌نویسد: «ثمّ یسعی بین الصفا و المروة سبعاً، ثمّ یطوف للنساء احتیاطاً سبعاً ثمّ رکعتین له، و ان کان الاقوی عدم وجوب طواف النساء و صلاته، ثمّ یقصّر فیحلّ علیه کلّ ما حرم علیه بالاحرام.»
[۶] موسوعة الامام الخمینی، ج۲۲، تحریرالوسیلة، ج۱، ص۴۲۷، کتاب الحج، القول فی صورة الحج التمتع اجمالا.    


۲.۱ - احرام


احرام عمره تمتع باید از یکی از میقاتهای پنج‌گانه (ذو‌الحلیفه، عقیق، جحفه، یلملم و قرن‌المنازل) باشد.
[۷] دیلمی طبرستانی، ابویعلی سلار، المراسم العلویة، ج۱، ص۱۰۶ ۱۰۷.    
[۸] دیلمی طبرستانی، ابویعلی سلار، المراسم العلویة، ج۱، ص۱۰۶ ـ ۱۰۷.
[۹] طوسی، محمد بن حسن، المبسوط، ج۱، ص۳۱۱ ۳۱۲.    
و «اگر از روی ندانستن، به‌جای عمره تمتع‌، حج تمتع‌ را قصد نماید چنانچه قصدش بجا آوردن عملی باشد که غیر او آن را انجام می‌دهد و گمان کند آنچه را که در اول می‌آورد اسمش حج است ظاهر این است که صحیح است و عمره واقع می‌شود، و اما اگر گمان کند که حج تمتع مقدم بر عمره تمتع است و به‌جای عمره نیّت حج نماید تا به‌ عرفات برود و کارهای حج را انجام دهد سپس عمره را به جا آورد، احرامش باطل است و واجب است در صورت امکان آن را در میقات تجدید نماید، وگرنه به تفصیلی که در ترک احرام گذشت، عمل نماید.»
[۱۰] موسوعة الامام الخمینی، ج۲۲، تحریرالوسیلة، ج۱، ص۴۳۷، کتاب الحج، القول فی کیفیة الاحرام، مسالة ۷.    


۲.۱.۱ - ترک عمدی احرام


تاخیر‌انداختن احرام از میقات جایز نیست، بنابراین برای کسی که اراده حج یا عمره یا داخل شدن مکه را دارد، جایز نیست که بدون احرام از میقات اختیاراً بگذرد، بلکه احتیاط (واجب) آن است که از محاذات میقات هم نگذرد اگرچه در جلویش میقات دیگری باشد.»
[۱۱] موسوعة الامام الخمینی، ج۲۲، تحریرالوسیلة، ج۱، ص۴۳۴، کتاب الحج، القول فی احکام المواقیت، مسالة ۳.    
و «اما اگر تصمیم انجام مناسک و یا داخل شدن مکه را ندارد به اینکه در خارج مکه کاری داشته باشد بر او احرام واجب نیست اگرچه در حرم باشد.»
[۱۲] موسوعة الامام الخمینی، ج۲۲، تحریرالوسیلة، ج۱، ص۴۳۴، کتاب الحج، القول فی احکام المواقیت، مسالة ۳.    
پس اگر حاجی به عمد بدون احرام از میقات بگذرد، باید به میقات باز گردد و از آن‌جا محرم شود، بلکه احتیاط (واجب) آن است که برگردد اگرچه جلویش میقات دیگری (هم) باشد.
[۱۳] موسوعة الامام الخمینی، ج۲۲، تحریرالوسیلة، ج۱، ص۴۳۴، کتاب الحج، القول فی احکام المواقیت، مسالة ۳.    
و در صورتی‌که نتواند برگردد، بنابر قول مشهور، احرامش صحیح نیست و در نتیجه عمره و به تبع آن حجش باطل خواهد شد.
[۱۴] نجفی، محمدحسن، جواهر الکلام، ج۱۸، ص۱۳۲ ۱۳۳.    
امام خمینی دراین‌خصوص می‌فرماید: «اگر احرام را از میقات از روی علم و عمد تاخیر بیندازد و به‌خاطر تنگی وقت یا عذر دیگری نتواند به میقات برگردد و میقات دیگری جلویش نباشد، احرام و حجش باطل است و واجب است درصورتی‌که مستطیع باشد در سال آینده حج را به جا آورد و اگر مستطیع نباشد بر او واجب نیست اگرچه به جهت ترک احرام، گناه کرده است.»
[۱۵] موسوعة الامام الخمینی، ج۲۲، تحریرالوسیلة، ج۱، ص۴۳۴، کتاب الحج، القول فی احکام المواقیت، مسالة ۴.    
و برخی، احرام او را صحیح دانسته و گفته‌اند: در صورت امکانِ بازگشت به نزدیک‌ترین مکان به میقات، به آن‌جا بازگشته و احرام می‌بندد. در غیر این صورت چنانچه خارج حرم باشد از مکان خود محرم می‌شود و اگر داخل حرم باشد، در صورتی‌که بیرون آمدن از حرم به ادنی‌الحل امکان پذیر باشد، بیرون رفته و از آن‌جا احرام می‌بندد و در صورت عدم امکان، از مکان خود محرم می‌شود.
[۱۶] نراقی، احمد بن محمدمهدی، مستند الشیعة، ج۱۱، ص۱۹۹.    
برخی بازگشت به نزدیک‌ترین مکان به میقات را واجب ندانسته‌اند.
[۱۷] خوئی، سید ابوالقاسم، المعتمد فی شرح المناسک، ج۳، ص۳۱۴ ـ ۳۱۷.


۲.۱.۲ - فراموشی احرام


اگر حاجی از روی فراموشی یا جهل بدون احرام از میقات بگذرد، باید به میقات بازگردد و از آن‌جا محرم شود و در صورت عدم امکان، بنابر قول برخی از نزدیک‌ترین مکان به میقات محرم می‌شود. در فرض عدم امکان آن نیز، چنانچه در خارج حرم است در مکان خود احرام می‌بندد و اگر داخل حرم است از حرم بیرون می‌رود و محرم می‌شود و با عدم امکان خروج از حرم در مکان خود احرام می‌بندد. همچنین است حکم کسی که بدون قصد گزاردن عمره از میقات گذشته و سپس تصمیم بر به جا آوردن آن گرفته است، بدون آن‌که امکان بازگشت به میقات داشته باشد.
[۱۸] نجفی، محمدحسن، جواهر الکلام، ج۱۸، ص۱۲۹ ۱۳۲.    

کسی که بر اثر فراموشی بدون احرام از میقات گذشته و تا پایان اعمال متذکر نشده، به قول مشهور، عمره و حج او صحیح است و نیازی به قضای آن نیست.
[۱۹] نجفی، محمدحسن، جواهر الکلام، ج۱۸، ص۱۳۳ ۱۳۴.    


۲.۲ - طواف


طواف از ارکان عمره تمتع به شمار می‌رود و ترک عمدی آن، به گونه‌ای که وقت انجام دادن آن بگذرد، موجب بطلان عمره است.
[۲۰] خوئی، سید ابوالقاسم، المعتمد فی شرح المناسک، ج۴، ص۲۸۸.


۲.۲.۱ - نماز طواف


آیا ترک نماز طواف از روی عمد، در حدّی که وقت آن بگذرد، موجب بطلان عمره می‌شود یا نه؟ اختلاف است. بنابر قول دوم باید در صورت امکان به مسجد الحرام باز گردد و نماز طواف را پشت مقام ابراهیم (علیه‌السّلام) بخواند و در صورت عدم امکان، در هر مکان می‌تواند بخواند.
[۲۱] شهید ثانی، زین‌ الدین بن علی، مسالک الافهام، ج۲، ص۳۳۵.    
[۲۲] نجفی، محمدحسن، جواهر الکلام، ج۱۹، ص۳۰۷.    
[۲۳] خوئی، سید ابوالقاسم، المعتمد فی شرح المناسک، ج۵، ص۳۹.


۲.۳ - سعی


سعی نیز از ارکان عمره محسوب می‌گردد و ترک عمدی آن، به گونه‌ای که وقت به جا آوردن آن فوت شود، موجب بطلان عمره خواهد بود.
[۲۴] شهید ثانی، زین‌ الدین بن علی، مسالک الافهام، ج۲، ص۳۵۹.    
[۲۵] نجفی، محمدحسن، جواهر الکلام، ج۱۹، ص۴۲۹.    


۲.۴ - تقصیر


بنابر قول مشهور، در عمره تمتع، تقصیر متعین است و حلق کفایت نمی‌کند؛ بلکه چنانچه به عمد، حلق کند یک گوسفند به عنوان کفاره بر او واجب می‌شود.
[۲۶] بحرانی، یوسف، الحدائق الناضرة، ج۱۶، ص۲۹۹.    
[۲۷] خوئی، سید ابوالقاسم، المعتمد فی شرح المناسک، ج۵، ص۱۰۵ ـ ۱۱۰.


۲.۴.۱ - احرام قبل از تقصیر


حاجی‌ای که از روی عمد قبل از تقصیر در عمره، برای حج احرام بسته است، بنابر قول مشهور، عمره‌اش باطل و حجش به اِفراد تبدیل می‌شود. در مقابل، برخی احرام دوم را باطل دانسته و به بقای احرام نخست قائل شده‌اند. بنابراین، باید تقصیر کند و دوباره برای حج احرام ببندد. اگر این عمل از روی فراموشی بوده، عمره و نیز احرام دومش صحیح است.
[۲۸] بحرانی، یوسف، الحدائق الناضرة، ج۱۶، ص۳۰۴.    
[۲۹] نجفی، محمدحسن، جواهر الکلام، ج۲۰، ص۴۵۷.    
[۳۰] خوئی، سید ابوالقاسم، المعتمد فی شرح المناسک، ج۵، ص۱۱۳ ـ ۱۱۴.
[۳۱] تبریزی، جواد، التهذیب فی مناسک العمرة و الحج، ج۳، ص۱۱۸ ـ ۱۲۰.


۳ - احکام عمره تمتع


در عمره تمتع طواف نسا نیست.
[۳۲] نجفی، محمدحسن، جواهر الکلام، ج۲۰، ص۴۵۸.    

بنابر قول به وجوب عمره مفرده بر کسانی که حج واجب آنان تمتع است، با گزاردن عمره تمتع، عمره مفرده از آنان ساقط می‌شود.
[۳۳] نجفی، محمدحسن، جواهر الکلام، ج۲۰، ص۴۴۹.    


۴ - آمیزش


آمیزش با همسر در عمره مفرده قبل از سعی از روی علم و عمد موجب بطلان عمره و وجوب کفّاره می‌شود. آیا در عمره تمتع، علاوه بر لزوم کفّاره، موجب بطلان نیز می‌شود یا نه؟ اختلاف است.
[۳۴] بحرانی، یوسف، الحدائق الناضرة، ج۱۵، ص۳۸۷ ۳۹۰.    
[۳۵] شهید ثانی، زین‌ الدین بن علی، رسائل الشهید الثانی، ج۲، ص۱۷۸ ـ ۱۷۹.
[۳۶] نجفی، محمدحسن، جواهر الکلام، ج۲۰، ص۳۸۰ ۳۸۳.    
[۳۷] خوئی، سید ابوالقاسم، المعتمد فی شرح المناسک، ج۴، ص۶۸ ـ ۷۳.

آمیزش پس از سعی‌ به‌طور قطع موجب بطلان عمره نیست، هرچند کفّاره واجب می‌شود. کفّاره آمیزش؛ چه قبل از سعی و چه بعد از آن، به قول مشهور برای توانگر یک شتر، برای متوسط یک گاو و برای فقیر یک گوسفند است.
[۳۸] نجفی، محمدحسن، جواهر الکلام، ج۲۰، ص۳۸۳.    

[۳۹] خوئی، سید ابوالقاسم، المعتمد فی شرح المناسک، ج۴، ص۶۸.


۵ - حکم بیماری در عمره


چنانچه عمره‌گزار بر اثر بیماری محصور شود و از ادامه اعمال باز ماند، بنابر قول مشهور، برای خروج از احرام، قربانی یا پول آن را به مکه می‌فرستد تا برایش قربانی کنند و پس از آن با تقصیر از احرام خارج می‌شود؛
[۴۰] بحرانی، یوسف، الحدائق الناضرة، ج۱۶، ص۳۹.    
لیکن در این‌که با قربانی کردن و تقصیر همه محرمات، حتی زن بر او حلال می‌شود یا حلال شدن زن متوقف بر طواف نسا است، اختلاف می‌باشد.
[۴۱] بحرانی، یوسف، الحدائق الناضرة، ج۱۶، ص۴۶ -۴۹.    


۶ - ممانعت دشمن


اگر عمره‌گزار به سبب جلوگیری دشمن از ادامه اعمال مصدود شود، با قربانی کردن از احرام خارج می‌شود. در صورت مصدود شدن، فرستادن قربانی به مکّه واجب نیست، بلکه در مکانی که صدّ صورت گرفته، قربانی انجام می‌شود.
[۴۲] نجفی، محمدحسن، جواهر الکلام، ج۲۰، ص۱۱۵ - ۱۱۷.    


۷ - تلبیه


مستحب است عمره‌گزار پس از احرام، تلبیه را تا زمان مشاهده خانه‌های مکّه تکرار کند. ترک آن با مشاهده خانه‌های مکّه واجب است.
[۴۳] اضل هندی، محمد بن حسن، کشف اللثام، ج ۵، ص ۲۸۳    


۸ - پانویس

 
۱. ↑ خوئی، سید ابوالقاسم، المعتمد فی شرح المناسک، ج۱، ص۲۴۱.
۲. ↑ کرکی، علی بن حسین، جامع المقاصد، ج۳، ص۲۷۹.    
۳. ↑ شهید ثانی، زین‌ الدین بن علی، رسائل الشهید الثانی، ج۱، ص۳۳۹.
۴. ↑ نجفی، محمدحسن، جواهر الکلام، ج۱۸، ص۱۲ ۱۳.    
۵. ↑ خوئی، سید ابوالقاسم، المعتمد فی شرح المناسک، ج۳، ص۲۴۲.
۶. ↑ موسوعة الامام الخمینی، ج۲۲، تحریرالوسیلة، ج۱، ص۴۲۷، کتاب الحج، القول فی صورة الحج التمتع اجمالا.    
۷. ↑ دیلمی طبرستانی، ابویعلی سلار، المراسم العلویة، ج۱، ص۱۰۶ ۱۰۷.    
۸. ↑ دیلمی طبرستانی، ابویعلی سلار، المراسم العلویة، ج۱، ص۱۰۶ ـ ۱۰۷.
۹. ↑ طوسی، محمد بن حسن، المبسوط، ج۱، ص۳۱۱ ۳۱۲.    
۱۰. ↑ موسوعة الامام الخمینی، ج۲۲، تحریرالوسیلة، ج۱، ص۴۳۷، کتاب الحج، القول فی کیفیة الاحرام، مسالة ۷.    
۱۱. ↑ موسوعة الامام الخمینی، ج۲۲، تحریرالوسیلة، ج۱، ص۴۳۴، کتاب الحج، القول فی احکام المواقیت، مسالة ۳.    
۱۲. ↑ موسوعة الامام الخمینی، ج۲۲، تحریرالوسیلة، ج۱، ص۴۳۴، کتاب الحج، القول فی احکام المواقیت، مسالة ۳.    
۱۳. ↑ موسوعة الامام الخمینی، ج۲۲، تحریرالوسیلة، ج۱، ص۴۳۴، کتاب الحج، القول فی احکام المواقیت، مسالة ۳.    
۱۴. ↑ نجفی، محمدحسن، جواهر الکلام، ج۱۸، ص۱۳۲ ۱۳۳.    
۱۵. ↑ موسوعة الامام الخمینی، ج۲۲، تحریرالوسیلة، ج۱، ص۴۳۴، کتاب الحج، القول فی احکام المواقیت، مسالة ۴.    
۱۶. ↑ نراقی، احمد بن محمدمهدی، مستند الشیعة، ج۱۱، ص۱۹۹.    
۱۷. ↑ خوئی، سید ابوالقاسم، المعتمد فی شرح المناسک، ج۳، ص۳۱۴ ـ ۳۱۷.
۱۸. ↑ نجفی، محمدحسن، جواهر الکلام، ج۱۸، ص۱۲۹ ۱۳۲.    
۱۹. ↑ نجفی، محمدحسن، جواهر الکلام، ج۱۸، ص۱۳۳ ۱۳۴.    
۲۰. ↑ خوئی، سید ابوالقاسم، المعتمد فی شرح المناسک، ج۴، ص۲۸۸.
۲۱. ↑ شهید ثانی، زین‌ الدین بن علی، مسالک الافهام، ج۲، ص۳۳۵.    
۲۲. ↑ نجفی، محمدحسن، جواهر الکلام، ج۱۹، ص۳۰۷.    
۲۳. ↑ خوئی، سید ابوالقاسم، المعتمد فی شرح المناسک، ج۵، ص۳۹.
۲۴. ↑ شهید ثانی، زین‌ الدین بن علی، مسالک الافهام، ج۲، ص۳۵۹.    
۲۵. ↑ نجفی، محمدحسن، جواهر الکلام، ج۱۹، ص۴۲۹.    
۲۶. ↑ بحرانی، یوسف، الحدائق الناضرة، ج۱۶، ص۲۹۹.    
۲۷. ↑ خوئی، سید ابوالقاسم، المعتمد فی شرح المناسک، ج۵، ص۱۰۵ ـ ۱۱۰.
۲۸. ↑ بحرانی، یوسف، الحدائق الناضرة، ج۱۶، ص۳۰۴.    
۲۹. ↑ نجفی، محمدحسن، جواهر الکلام، ج۲۰، ص۴۵۷.    
۳۰. ↑ خوئی، سید ابوالقاسم، المعتمد فی شرح المناسک، ج۵، ص۱۱۳ ـ ۱۱۴.
۳۱. ↑ تبریزی، جواد، التهذیب فی مناسک العمرة و الحج، ج۳، ص۱۱۸ ـ ۱۲۰.
۳۲. ↑ نجفی، محمدحسن، جواهر الکلام، ج۲۰، ص۴۵۸.    
۳۳. ↑ نجفی، محمدحسن، جواهر الکلام، ج۲۰، ص۴۴۹.    
۳۴. ↑ بحرانی، یوسف، الحدائق الناضرة، ج۱۵، ص۳۸۷ ۳۹۰.    
۳۵. ↑ شهید ثانی، زین‌ الدین بن علی، رسائل الشهید الثانی، ج۲، ص۱۷۸ ـ ۱۷۹.
۳۶. ↑ نجفی، محمدحسن، جواهر الکلام، ج۲۰، ص۳۸۰ ۳۸۳.    
۳۷. ↑ خوئی، سید ابوالقاسم، المعتمد فی شرح المناسک، ج۴، ص۶۸ ـ ۷۳.
۳۸. ↑ نجفی، محمدحسن، جواهر الکلام، ج۲۰، ص۳۸۳.    
۳۹. ↑ خوئی، سید ابوالقاسم، المعتمد فی شرح المناسک، ج۴، ص۶۸.
۴۰. ↑ بحرانی، یوسف، الحدائق الناضرة، ج۱۶، ص۳۹.    
۴۱. ↑ بحرانی، یوسف، الحدائق الناضرة، ج۱۶، ص۴۶ -۴۹.    
۴۲. ↑ نجفی، محمدحسن، جواهر الکلام، ج۲۰، ص۱۱۵ - ۱۱۷.    
۴۳. ↑ اضل هندی، محمد بن حسن، کشف اللثام، ج ۵، ص ۲۸۳    


۹ - منبع


• موسسه دائرة المعارف الفقه الاسلامی، فرهنگ فقه مطابق مذهب اهل بیت علیهم‌السلام، ج۵، ص۴۷۵، برگرفته از مقاله «عمره تمتّع».    
• ساعدی، محمد، (مدرس حوزه و پژوهشگر)    ، موسسه تنظیم و نشر آثار امام خمینی    


رده‌های این صفحه : احکام حج | احکام عمره | اصطلاحات فقهی | حج تمتع | دیدگاه های فقهی امام خمینی | مناسک حج




آخرین نظرات
کلیه حقوق این تارنما متعلق به فرا دانشنامه ویکی بین است.